Απ. Αποστόλου στο “Π”: Ο πολίτης και η εξουσία

Του
ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
Καθηγητή Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας

Ποιος είναι ο ρόλος του πολίτη σήμερα; Ποια θέση κατέχει στο σύστημα εξουσίας; Μήπως ο πολίτης έχει μεταβιβάσει όλα τα κυριαρχικά του δικαιώματα στο ψυχόδραμα του πολιτικού παιχνιδιού;

«Λένε μερικοί: Εγώ στη ζωή μου δεν θέλω να είμαι πολιτικό υποκείμενο. Επίσης δεν θέλω να είμαι και αντικείμενο μιας υπερβολικής πολιτικής …Τελικά όμως το δίλλημα δεν τίθενται αν θα είμαι εναλλασσόμενο υποκείμενο ή αντικείμενο της πολιτικής, αλλά ούτε αν δεν θα είμαι εναλλασσόμενο υποκείμενο ή αντικείμενο της πολιτικής. Το πραγματικό ερώτημα είναι: Θα είμαι υποκείμενο, ή θα είμαι αντικείμενο της πολιτικής». (Μπέρτολτ Μπρέχτ)

Υπάρχει το πολιτικό υποκείμενο; Είναι σε θέση να δημιουργήσει νέες συνθήκες ανατροπής των ενσωματώσεων και των αποκλεισμών; Δεν φαίνεται κάτι τέτοιο στον ορίζοντα. Μάλλον βλέπουμε ότι το υποκείμενο στην ιστορία, μέσα από απρόβλεπτες, βίαιες και ασταθείς συνθήκες, σε μια αντιστροφή όλων των ιδεολογικών θεμελίων του μετανεωτερικού κόσμου, συγχωνεύεται κάτω από μια νέα συνθήκη. Συγχωνεύεται εκεί όπου ο εγκλεισμός κατανοείται ως προστασία, η απώλεια της βούλησης δικαιολογείται ως αναμονή μελλοντικής απάντησης και η ελευθερία ως αγορά δικαιωμάτων.

Ο Πόπερ αλλά και ο Σουμπέτερ έβλεπαν ότι η προοπτική να αυτοκυβερνηθούν οι λαοί έχει ξεπεραστεί. Ενώ ο Ζοζέφ ντε Μεστρ, αρχικά, και ο Μισέλ Φουκώ, μετά, αναγνώριζαν τον «θάνατο του ανθρώπου» ως υποκειμένου δράσης και ως συλλογική βούληση. Ο Φουκώ μάλιστα τόνιζε ότι καμιά μεγάλη δράση του ανθρώπου ως υποκείμενο της ιστορίας δεν θα έρθει, και αυτό γιατί μοναδική ελπίδα είναι η καθημερινή μικρο-αντίσταση.

Η κυριαρχία παλαιότερα ερμηνευόταν ως ένας τρόπος ταυτόσημος με την ανεξαρτησία, σήμερα η κυριαρχία έχει απορροφηθεί στην αιχμαλωσία μιας ασαφούς ευημερίας και έχει βολευτεί στην ηθική απαξία. Έτσι, λοιπόν, μπροστά στον ίλιγγο των νέων δεδομένων, καμιά προσδοκία και προοπτική δεν μπορεί να είναι απελευθερωτική.

Η αδέσμευτη, ακηδεμόνευτη και ανεξάρτητη διακυβέρνηση μοιάζει ως αίτημα άλλης εποχής. Σήμερα, οι πολιτικές γραμμές «ειδωλοποιούν τα είδωλα» και «αφίστανται πόρρω της αληθείας», όπως έλεγε και ο Πλάτων (Πολιτεία 1. 604c). Ενώ οι υποτέλειες διεκδικούν τον ρόλο που τους ανήκει. Τα σύμβολα της δημοκρατίας μπαίνουν στο λυκόφως της ταπείνωσης. Τα προβλήματα δεν χωράνε στις αναλύσεις και στα προγράμματα και μάλλον λειτουργούν ως μηχανισμοί διαχωρισμού. Ενώ το πολιτικό πεδίο δεν ορίζεται εύκολα, και αυτό γιατί έχει χάσει τους προσδιορισμούς του. Όσο περισσότερο μιλάμε για πολιτική τόσο λιγότερο αισθανόμαστε πολίτες. Εξάλλου, η πολιτική μπήκε στον χαρτοπόλεμο των ανακοινώσεων και κινείται στο σύνδρομο της «έξυπνης» ατάκας. Οι δυνάμεις αδράνειας, με τα διακηρυκτικά τους, δημιουργούν κώδικες και στερεότυπα που εδραιώνουν μοντέλα και στάσεις ζωής. Ενώ οι δημοκράτες των καλών ευκαιριών εισήλθαν στο αντιδημοκρατικό πριγκιπάτο του μεγαλείου του χρήματος.

Ο Τόνι Νέγκρι τονίζει: «Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να ανατρέξουμε στο μοντέλο της κλασικής ‘‘πόλης’’ αλλά αυτό δεν έχει καμιά σχέση με τη σύγχρονη αντίληψη της δημοκρατίας. Ο όρος δημοκρατία έχει καταστεί ανόητος γιατί της έχουν αφαιρέσει όλη την ισχύ». Και παρακάτω προσθέτει: «Έτσι και αλλιώς, στη σύγχρονη εποχή η τεχνολογία έχει τεθεί στην υπηρεσία της επιθυμίας, και όχι βέβαια η λειτουργία της δημοκρατίας».

Το στοίχημα είναι να ξαναβρούμε την επιθυμία για τη δημοκρατία. Εκείνο το αίσθημα του αυτοσχεδιασμού επάνω στις αρχές της δημοκρατίας, σε συνάρτηση με τις απαιτήσεις της νέας εποχής. Να αναζητήσουμε την αφετηρία της δημοκρατικής δημιουργίας και να αναδείξουμε τα κριτήρια της επιλογής μας και της έκφρασής μας στους νέους ιστορικούς ορίζοντες.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ