Ο Πάπας Φραγκίσκος, ο Παπισμός και ο ρόλος της Καθολικής Εκκλησίας στον σημερινό κόσμο

Του
ΧΡΗΣΤΟΥ Θ. ΜΠΟΤΖΙΟΥ
Πρέσβη ε.τ.

Τις πρωινές ώρες της δεύτερης ημέρας του Πάσχα, το οποίο φέτος –τι ευτυχία– συνέπεσε να συνεορτάζεται από όλους τους Χριστιανούς, αποδήμησε εις Κύριον ο Πάπας Φρα­γκίσκος, ο 266ος κατά σειρά θρησκευτικός ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας.

Η ιστορία του Παπισμού ή Παπάτου ανατρέχει εις τους αιώνες και μαζί με το Ορθόδοξο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης συνετέλεσαν αποφασιστικά στην επικράτηση και την εδραίωση του Χριστιανισμού, που είναι η κυριαρχούσα θρησκεία στον δυτικό κόσμο. Όταν, προ ετών, προς το τέλος της διπλωματικής μου σταδιοδρομίας, μου προτάθηκε να διαπιστευθώ πρέσβης της Ελλάδος στο Βατικανό, το αποδέχθηκα, αλλά με ανάμεικτα αισθήματα. Με χαρά γιατί θα επέστρεφα στην προσφιλή μου Ρώμη, όπου είχα ζήσει πολλά χρόνια, μια πόλη που συνδέεται άρρηκτα με τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, αλλά και πολλές επιφυλάξεις.

Οι προβληματισμοί μου πήγαζαν από το ερώτημα αν το Βατικανό ή Αγία Έδρα (Santa Sede) ήταν μια πραγματική διπλωματική αποστολή για προώθηση των διμερών σχέσεων και συνεργασίας ή επρόκειτο για ένα συμβολικό διπλωματικό πόστο με περιορισμένο αντικείμενο. Ανέλαβα τη διεύθυνση της πρεσβείας τον Ιούλιο του 2003. Επέδωσα τα διαπιστευτήριά μου στον τότε Πάπα Ιωάννη Παύλο ΙΙ, πολωνικής καταγωγής, στη θερινή κατοικία των Παπών στο Καστέλ Γκαντόλφο, παραλίμνια περιοχή της ομώνυμης λίμνης, που απέχει λίγα χιλιόμετρα από την ιταλική πρωτεύουσα. Άκρως ενδιαφέρουσα υπήρξε και η σχετική συζήτηση με τον Πάπα, τον οποίο αποκαλούσαν «Il Papa Buono» («Ο Καλός Πάπας»), λόγω του πράου και μειλίχιου τόνου της φωνής του και της εν γένει συμπεριφοράς του. Είκοσι και πλέον χρόνια μετά, ο Πάπας Φραγκίσκος, αργεντινός με ιταλική καταγωγή, θα αποκληθεί «Il Papa dei Poveri» («Ο Πάπας των Φτωχών»), λόγω του έντονου ενδιαφέροντός του για τους φτωχούς και πάσχοντες και γενικά τους χρήζοντες βοήθεια και συμπαράσταση.

Το όνομα και η θητεία κάθε Πάπα συνδυάζεται με ένα προσωνύμιο, όχι πάντοτε θετικό. Ο εκάστοτε Πάπας είναι ο ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας, της μεγαλύτερης σε αριθμό πιστών, μεταξύ των άλλων χριστιανικών δογμάτων. Η Καθολική Εκκλησία έχει πολυτάραχο βίο και ιστορία, με θετικές αλλά και αρνητικές περιόδους. Με τη μεταφορά από τον Μέγα Κωνστα­ντίνο της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην Κωνστα­ντινούπολη, η Ρώμη χάνει την πρωτοκαθεδρία της, πολιτική και θρησκευτική. Όλες οι Μεγάλες Σύνοδοι που εδραιώνουν τη χριστιανική πίστη πραγματοποιούνται σε πόλεις της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή Βυζαντινής, ονομασία που θα επικρατήσει μετέπειτα. Ο Πάπας εκπροσωπείται από τους Αποκρισάριους, που στη διπλωματική γλώσσα α-­
ποκαλούνται και ισοδυναμούν με πρέσβεις. Ένας από τους επιφανέστερους ήταν ο, μετέπειτα Πάπας, Γρηγόριος, ο αποκληθείς Μέγας, που πρόβαλε και υποστήριξε το Πρωτείον (Primato) του Πάπα.

Οι σχέσεις με το Βυζάντιο, πολιτικές και θρησκευτικές, διαρρηγνύονται με το Σχίσμα των Εκκλησιών το 1054 και κορυφώνονται με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Ο Πάπας, εκτός από θρησκευτικός ηγέτης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, καθίσταται de facto και πολιτικός ηγέτης της Δύσης. Η παπική παντοδυναμία εκφράζεται και με αρνητικές παρεμβάσεις στην κοινωνικοπολιτική ζωή του Μεσαίωνα, όπως η Ιερά Εξέταση, που ήταν απηνής αρνητής κάθε ελεύθερης σκέψης και αλλαγής. Από τα διασημότερα θύματά της, ο μεγάλος ερευνητής και αστρονόμος Γκαλιλέο Γκαλιλέι. Αιώνες μετά, ο Λούθηρος θα αμφισβητήσει την παντοδυναμία και το αλάθητο του Πάπα, με νεότερο σχίσμα, από το οποίο προέκυψαν οι προτεστάντες ή διαμαρτυρόμενοι.

Το τέλος του παπικού κράτους, με θρησκευτικό και πολιτικό ηγέτη τον εκάστοτε Πάπα, επέρχεται με την ενοποίηση της Ιταλίας το έτος 1880. Ληξιαρχική πράξη σύστασης του σύγχρονου κράτους του Βατικανού ή Αγίας Έδρας αποτελούν οι Συνθήκες του Λατερανού (1929), οι ο­ποίες υπεγράφησαν από τον δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι και τον καρδινάλιο Γκάσπερι. Έκτοτε, το Κέντρο της Καθολικής Εκκλησίας αποκαλείται Κράτος του Βατικανού ή Αγία Έδρα. Η διαφορά μεταξύ των δύο εννοιών είναι δυσδιάκριτη. Σε γενικές γραμμές, η πρώτη ονομασία αναφέρεται στην εδαφική οντότητα εντός της οποίας η Καθολική Εκκλησία ασκεί τα κοσμικά και κυριαρχικά της δικαιώματα, ενώ η δεύτερη αφορά την πνευματική κορυφή της Καθολικής Εκκλησίας και των απανταχού καθολικών πιστών.

Αμφότερα, Βατικανό και Αγία Έδρα, είναι υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου, χωρίς η τελευταία (Αγία Έδρα) να πληροί τις προϋποθέσεις που θέτει ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών. Ως βασικό επιχείρημα της νομικής προσωπικότητας προβάλλεται η διεθνής πρακτική και το γεγονός της συμμετοχής του Βατικανού ή Αγίας Έδρας σε διεθνείς οργανισμούς, της σύναψης διπλωματικών σχέσεων με τρίτες χώρες, της υπογραφής διεθνών συνθηκών και άλλων συναφών. Σύμφωνα με σχετικές αποφάσεις Βατικανικών Συμβουλίων, η εμπλοκή του Βατικανού – Αγίας Έδρας στις διεθνείς υποθέσεις νοείται μόνο για θέματα που συνδέονται με την ηθική διάσταση του ανθρώπου και τη διεθνή ειρήνη. Χαρακτηριστική η περίπτωση δύο σημαντικών θεμάτων: Της Ευρωπαϊκής Συνταγματικής Συνθήκης που διασφαλίζει τα εκκλησιαστικά συμφέροντα και της πολεμικής κατάστασης στη Μέση Ανατολή.

Η βαθύτερη έννοια του Παπισμού είναι το δόγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ότι ο Πάπας είναι ο εκπρόσωπος του Θεού επί της Γης και διάδοχος του Αποστόλου Πέτρου και, ως εκ τούτου, σύμφωνα με τις αποφάσεις της Α’ Βατικανής Συνόδου του 1870, έχει το αλάθητο σε θέματα πίστεως. Τα πράγματα στη συνέχεια άλλαξαν, ιδιαίτερα μετά την συνά­ντηση στα Ιεροσόλυμα (1964) του Πάπα Παύλου ΣΤ’ και του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα, που αποφάσισαν την έναρξη διαλόγου για την ενότητα των χριστιανών. Ορατή πρόοδος μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να υπάρχει. Ευκταίο να πραγματοποιηθεί το γρηγορότερο ή, ό­πως ευχήθηκε γάλλος επίσκοπος, να συμπέσει με τη συμπλήρωση 1.000 ετών από το Σχίσμα του 1054.

Το Κονκλάβιο του Βατικανού, στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι εν ενεργεία καρδινάλιοι, θα συνέλθει στην Καπέλα Σιστίνα στις 7 Μαΐου για να επιλέξει τον νέο Πάπα. Ο μακαριστός Πάπας Φραγκίσκος άφησε μια βαριά κληρονομιά, με καινοτόμες παρεμβάσεις και θέσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται προοδευτικές. Θα επικρατήσουν οι πιστοί οπαδοί και oi υποστηρικτές του ή οι συ­ντηρητικοί, που θέλουν την Καθολική Εκκλησία να παραμένει στις παραδοσιακές της αρχές; Ας ελπίσουμε να μην καθυστερήσει πολύ να βγει η fumata bianca.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ