Χρειάζεται αλλαγή στη συμπεριφορά μας
Θέμα της εκδήλωσης –μιας εκδήλωσης με νόημα και σημασία– «Αξίες, εργασία και δημιουργικότητα στην Ελλάδα, προβλήματα και προοπτικές».
Ο κ. Αρσένης έδωσε ένα γενικότερο πλαίσιο του προβληματισμού. Ο προβληματισμός αυτός αφορούσε το πώς η νέα οικονομική κατάσταση, που θα έχει μεγάλη διάρκεια, και τα μέτρα τα οποία έπονται, θα αντιμετωπισθούν από το αξιακό σύστημα του Έλληνα. Κατά τη γνώμη του κ. Αρσένη, η έκφανση της κρίσης θα εξαρτηθεί από τη δυναμική σχέση ανάμεσα στα οικονομικά μέτρα και τις βασικές αξίες της ελληνικής κοινωνίας.
Το πρόβλημα δεν προέκυψε τώρα, αλλά το έχουμε εντοπίσει εδώ και 30 χρόνια, όταν λέγαμε ότι πρέπει να μεταρρυθμίσουμε την οικονομία η οποία στηρίζεται σε σαθρή βάση, είπε ο κ. Αρσένης και πρόσθεσε: Η σαθρή βάση είναι ότι η κατανάλωσή μας, δηλαδή το επίπεδο της διαβίωσής μας, είναι πολύ υψηλότερο από το επίπεδο της παραγωγής μας, ότι έχουμε δηλαδή ένα σημαντικό παραγωγικό έλλειμμα. Δυστυχώς, αυτήν τη διαφορά ανάμεσα στο επίπεδο της διαβίωσης, δηλαδή της κατανάλωσης, και της παραγωγής μας, δεν μπορέσαμε σε όλη τη μεταπολίτευση να το καλύψουμε με αναβάθμιση της παραγωγικότητάς μας, και το καλύψαμε με εξωτερικό δανεισμό. Αυτός όμως ο υπερδανεισμός δεν μπορούσε να συνεχισθεί και αυτό που δεν καταφέραμε εμείς να κάνουμε με μεταρρυθμίσεις, μας αναγκάζουν σήμερα οι δανειστές μας από το εξωτερικό να το αλλάξουμε.
Ο κ. Αρσένης τόνισε ότι κατ’ ανάγκην και βραχυπρόθεσμα το μεγαλύτερο μέρος της προσαρμογής, δηλαδή της μείωσης του ελλείμματος του δημόσιου τομέα, θα περάσει στον ιδιωτικό τομέα, δηλαδή στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις, και μόνο μεσοπρόθεσμα, όταν δηλαδή θα έχουν ολοκληρωθεί οι διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία και θα έχει αναβαθμισθεί η παραγωγή μας, η ισορροπία στην ελληνική οικονομία θα επιτευχθεί με μείωση του εξωτερικού δανεισμού και αύξηση της παραγωγικότητας. Βραχυχρόνια λοιπόν θα πρέπει να δεχθούμε ότι θα υπάρχει συμπίεση στην κατανάλωσή μας, δηλαδή ύφεση και αυξημένη ανεργία. Πόσο γρήγορα θα βγούμε από αυτήν την κατάσταση θα εξαρτηθεί από το με πόση επιτυχία θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε μια αναπτυξιακή πορεία που θα μειώσει το έλλειμμα στο ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών, θα αυξήσει δηλαδή τις εξαγωγές και θα μειώσει τις εισαγωγές. Όπως και να το δούμε όμως το πράγμα, αυτή η αναπτυξιακή πορεία, που χρειάζεται μια αλλαγή και στη δημόσια διοίκηση και στον ιδιωτικό τομέα και, πάνω απʼ όλα, μια αλλαγή στη συμπεριφορά, θα πάρει καιρό. Θα πρέπει λοιπόν να δεχθούμε ότι η επαναφορά της ισορροπίας ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση με υψηλά επίπεδα παραγωγής και κατανάλωσης, θα επιτευχθεί έπειτα από πολύ καιρό. Εν τω μεταξύ, σημαντικό ρόλο έχει το πώς ο Έλληνας θα αντιδράσει ως καταναλωτής στο νέο καταναλωτικό πρότυπο που του επιβάλλει η σημερινή κρίση, ως εργαζόμενος, όπου οι συνθήκες εργασίας θα είναι δυσχερέστερες και η ανεργία υψηλότερη, και ως πολίτης, δηλαδή με τη συμπεριφορά του απέναντι στο κράτος και τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις του πολίτη και τη στάση του κράτους απέναντι στον πολίτη.
Με αυτά τα θέματα, δηλαδή τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στις αξίες και τη νέα οικονομική και κοινωνική κατάσταση, ασχολήθηκαν και οι άλλοι εισηγητές της ημερίδας, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Βασίλης Καραποστόλης, που εστίασε στη σημασία της κοινωνικής αναγνώρισης και καταξίωσης, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νίκος Δεμερτζής, που αναφέρθηκε στην ιδιαιτερότητα του ελληνικού δρόμου στη νεωτερικότητα, ο καθηγητής του Παντείου κ. Θάνος Λίποβατς, που αναφέρθηκε στις αξιακές και συναισθηματικές προϋποθέσεις για την ορθολογική οργάνωση της οικονομίας, ο καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Δημήτρης Μπουραντάς, που έθεσε θεμελιώδη ερωτήματα για τη διαμόρφωση της νέας εθνικής κουλτούρας, και η ομότιμη καθηγήτρια του Παντείου κυρία Ιωάννα Τσιβάκου, που επικεντρώθηκε στη συμμετοχή και τον διάλογο στα πεδία της εργασίας. Τη συζήτηση συντόνισαν οι καθηγητές κ. Γιάννης Πανούσης και Κώστας Μελάς.
Ελπίζουμε και ευχόμαστε το ΙΝΕΡΠΟΣΤ και ο κ. Αρσένης να συνεχίσουν εκδηλώσεις αυτού του τύπου και να τολμήσουν να τις προβάλουν για προβληματισμό στο ευρύτερο κοινό.