Τέλος ή αρχή μιας νέας κρίσης;

Τα κύρια χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν από τη μια πλευρά το βαρύ κλίμα είναι:

α) Η εκρηκτική και για πολλούς αδικαιολόγητη σε τέτοιο επίπεδο άνοδος της τιμής του πετρελαίου, που αγγίζει ήδη τα 100 δολάρια το βαρέλι.

β) Η συνεχιζόμενη πτώση του δολαρίου, συνειδητή σε πρώτη φάση επιλογή της αμερικανικής κυβέρνησης, που μάλλον φαίνεται να ξεφεύγει από τον έλεγχό της και να καταλήγει με τη βοήθεια και της αμετάβλητης ισοτιμίας δολαρίου / ουάν σε αρνητική παράμετρο.

γ) Η αγορά των υποβαθμισμένων στεγαστικών δανείων (subprime loans), που με την έκρηξή της το περασμένο καλοκαίρι δημιούργησε συνθήκες πιστωτικής ασφυξίας (credit crunch) στο τραπεζικό σύστημα και για πρώτη φορά ανάγκασε κολοσσιαίες επενδυτικές τράπεζες να διαγράψουν σημαντικό μέρος ενεργητικών τους στοιχείων υπό μορφή απαιτήσεων.

Αν για την άνοδο του πετρελαίου και την πτώση του δολαρίου οι επιπτώσεις μπορούν βραχυπρόθεσμα, σε βάθος 6 έως 12 μηνών, να μετρηθούν, οι συνέπειες από την πιστωτική κρίση που προκάλεσε η έκρηξη της αγοράς των subprime loans είναι δύσκολο να υπολογιστούν. Κανείς δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει σε τι βάθος έχουν διαβρωθεί οι αμερικανικές τράπεζες, και κατά δεύτερο λόγο οι ευρωπαϊκές, από τα απλήρωτα στεγαστικά δάνεια και τα δομημένα ομόλογα που κάλυψαν την τιτλοποίηση των δανείων αυτών.

Από την άλλη πλευρά, τα στοιχεία απασχόλησης του Οκτωβρίου με βάση τα μηνιαία jobreports είναι ενθαρρυντικά και δείχνουν αύξηση της απασχόλησης κατά 166.000 νέες θέσεις, αύξηση μεγαλύτερη της αναμενόμενης.

Η ανεργία διατηρήθηκε σταθερά στο 4,7%, γεγονός που αποδεικνύει ότι η κρίση στην αγορά κατοικίας δεν επηρέασε ακόμη τον σημαντικό αυτόν δείκτη και γενικότερα την πραγματική οικονομία.

Ο πληθωρισμός δεν παρουσιάζεται ακόμη απειλητικός. Οι υψηλές όμως τιμές του πετρελαίου, των εισαγόμενων πρώτων υλών και των εμπορευμάτων, σε άμεση σχέση με το αδύναμο δολάριο, θα επηρεάσουν ανοδικά τις τιμές της αγοράς ιδιαίτερα των εισαγομένων και βιομηχανικών προϊόντων.

Πάντως, μέχρι στιγμής τα βασικά μεγέθη (fundamentals) της αμερικανικής οικονομίας, πληθωρισμός, ανεργία, βιομηχανική παραγωγή, ισοζύγια πληρωμών κ.λπ., δεν φαίνεται να έχουν επηρεαστεί σημαντικά από τις προαναφερθείσες τρεις αρνητικές εξελίξεις. Όμως για πόσο;

Τι σχεδιασμός από επιχειρήσεις μπορεί να γίνει στα επόμενα δύο χρόνια, όταν δεν είναι σαφές εάν το τραπεζικό σύστημα βρίσκεται στην αρχή, στη μέση ή στην έξοδο μιας πιστωτικής κρίσης το βάθος και η έκταση της οποίας δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθούν.

Πόσο βέβαιο είναι ότι αυτή η πιστωτική κρίση, λόγω κυρίως της πτώσης στην αγορά κατοικίας, δεν θα επεκταθεί και σε άλλους κλάδους της οικονομίας; Ήδη 20 τουλάχιστον κλάδοι, άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένοι με την οικοδομή, αντιμετωπίζουν προβλήματα που θα εντείνονται συνεχώς από το τεράστιο απόθεμα των έτοιμων κατοικιών που υπάρχουν, αλλά και από τους πλειστηριασμούς και κατασχέσεις των κατοικιών που αγοράστηκαν με subprime loans.

Ο κίνδυνος ενός ντόμινο κρίσης μεταξύ χρηματοπιστωτικού και βιομηχανικού-κατασκευαστικού τομέα παγώνει, ακόμη και στη σκέψη, τα στελέχη των τραπεζών.

Οι τελευταίες ανακοινώσεις ζημιών των μεγάλων επενδυτικών τραπεζών οδηγούν σε επώδυνες σκέψεις. Μήπως δηλαδή η πραγματικότητα έχει ήδη ξεφύγει και προχωρά σ’ έναν δρόμο όπου μόνος σύμβουλος θα είναι στο τέλος η επιβίωση με οτιδήποτε μέσον.

Τραπεζικοί κολοσσοί, όπως η Citigroup, η Meryll Lynch, η Morgan

Stanley, η UBS, η Deutsche Bank κ.ά., ανακοινώνουν σοβαρές ζημίες με ταυτόχρονες απολύσεις προέδρων και ανώτατων στελεχών.

Η εικόνα με τις πρόσφατες ζημίες – διαγραφές, σύμφωνα με τις τελευταίες ανακοινώσεις τους, έχει περίπου ως ακολούθως, χωρίς να αποκλείεται να είναι ακόμη χειρότερη:

Meryll Lynch διαγραφή 8,7 δισ. δολάρια, Citigroup διαγραφή 3,3 δισ. δολάρια, Morgan Stanley διαγραφή 3,7 δισ. δολάρια, Deutsche Bank διαγραφή 1,7 δισ. δολάρια, Barclays και Royal Bank of Scotland φημολογείται ότι εζήτησαν τη στήριξη της Τράπεζας της Αγγλίας.

Οι διαγραφές για το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα εκτιμάται ότι θα διαμορφωθούν σε 60 περίπου δισ. δολάρια. Όμως η εκτίμηση αυτή έχει σχετική αξία, αφού κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει πώς θα συμπεριφερθούν στο αμέσως επόμενο 12μηνο οι οφειλέτες των subprime loans που θα κληθούν να πληρώσουν τις δόσεις ή να αποπληρώσουν τα δάνειά τους.

Η προοπτική μειώσεως των επιτοκίων ή αναχρηματοδότησης των δανείων αυτών συναντά την αντίδραση δυνάμεων εντός και εκτός αμερικανικής κυβερνήσεως, που σε καμία περίπτωση δεν συμφωνούν να αναλάβει το κοινωνικό σύνολο να πληρώσει τα σπασμένα μεγάλων τραπεζών, επειδή χορήγησαν δάνεια χωρίς σοβαρά κριτήρια εξασφάλισης και δυνατότητας αποπληρωμής από τους δανειζομένους, προσβλέποντας μόνο και μόνο στο, μέσω μαζικών πωλήσεων, κέρδος αλλά και στην αύξηση του μεριδίου της αγοράς (market share).

Χαρακτηριστική είναι η κριτική που δέχτηκε ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Mervin King, όταν βοήθησε με ένεση ρευστότητας την παραπαίουσα στεγαστική τράπεζα Northern Rock. Όπως ελέχθη, δουλειά του διοικητή είναι να φροντίζει για την καλή λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος και όχι να προστρέχει σε βοήθεια αποτυχημένων επιχειρηματικών κινήσεων.

Και στην Ελλάδα τι γίνεται; Οι ελληνικές τράπεζες δεν φαίνεται να είναι εκτεθειμένες σε δομημένα προϊόντα που εξασφαλίζονται με subprime loans, όπως έγινε από αμερικάνικες και σε μικρότερο βαθμό από ορισμένες ευρωπαϊκές τράπεζες.