Στον γκρεμό η Ευρωζώνη, σε λήθαργο οι ηγέτες!

Λίγα 24ωρα όμως ήταν αρκετά για να τους κάνουν να αντιληφθούν ότι οι αγορές ετοιμάζουν έναν «Μαύρο Αύγουστο», αμφισβητώντας ακόμη και την επιβίωση του κοινού νομίσματος, ενώ όλα δείχνουν ότι η ευρωζώνη παραμένει πολιτικά «βραχυκυκλωμένη» και αδυνατεί να οδηγηθεί στις αποφάσεις για τις οποίες εκβιάζουν οι αγορές. Στο διεθνές οικονομικό στερέωμα καταγράφεται τις τελευταίες ημέρες μαζική φυγή, κυρίως αμερικανικών κεφαλαίων, από επικίνδυνες τοποθετήσεις σε μετοχές και ομόλογα προς πιο «ασφαλή» καταφύγια, όπως οι τίτλοι του Αμερικανικού Δημοσίου και οι καταθέσεις σε κορυφαίες αμερικανικές τράπεζες.

Αυτή η μαζική μετατόπιση κεφαλαίων εκτόξευσε τις αποδόσεις των ιταλικών και ισπανικών ομολόγων, επηρεάζοντας ακόμη και τα γαλλικά. Στα διεθνή χρηματιστήρια «εξαϋλώθηκαν» μέσα σε λίγα 24ωρα περισσότερα από 2 τρισ. δολάρια από τη βουτιά των μετοχών, κυρίως των τραπεζικών, ενώ στην Αθήνα το χρηματιστήριο υποχώρησε κοντά στις 1.000 μονάδες, όπου βρισκόταν στα μέσα της δεκαετίας του ’90!

Αυτή η τεράστια μεταφορά κεφαλαίων οδήγησε σε φαινόμενα που η διεθνής αγορά είχε να δει από την εποχή της κατάρρευσης της Lehman, το φθινόπωρο του 2008: Οι ευρωπαϊκές τράπεζες σταμάτησαν να δανείζουν η μία την άλλη, υποχρεώνοντας την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να ενεργοποιήσει και πάλι το πρόγραμμα δανεισμού για διάρκεια 6 μηνών, ενώ στην άλλη όχθη του Ατλαντικού ο επαναπατρισμός κεφαλαίων έριξε στο μηδέν (!) την απόδοση των βραχυχρόνιων τίτλων του Δημοσίου και υποχρέωσε μεγάλες τράπεζες να αρχίσουν να χρεώνουν στους πελάτες τους «φύλακτρα» (αρνητικά επιτόκια καταθέσεων), σε μια προσπάθεια να σταματήσουν τις τεράστιες εισροές καταθέσεων!

Πίσω από αυτόν τον «σεισμό» στις αγορές κρύβονται δύο παράγοντες που λειτουργούν συνδυαστικά, όπως τονίζουν αναλυτές:

Η πολιτική «φαρσοκωμωδία» στις ΗΠΑ με το πλαφόν χρέους έληξε με τη δέσμευση Ομπάμα και Κογκρέσου για μέτρα λιτότητας, με αποτέλεσμα να εξανεμίζονται οι ελπίδες των αγορών για κάποια στήριξη της οικονομίας από την Ουάσινγκτον, ακριβώς σε μια χρονική στιγμή όπου εντείνονται οι φόβοι για διολίσθηση για δεύτερη φορά σε ύφεση.

Στην Ευρώπη, την ίδια στιγμή, η «τελική λύση» της 21ης Ιουλίου δεν έπεισε κανέναν, αφού ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Οικονομικής Σταθερότητας (EFSF) πήρε πολλές νέες εξουσίες στα χαρτιά (παρεμβάσεις στη δευτερογενή αγορά ομολόγων, δυνατότητα έκτακτης στήριξης κρατών κ.ά.), που όμως δεν θα τις έχει πριν «ανάψουν πράσινο» και τα εθνικά κοινοβούλια, το νωρίτερο στα τέλη Σεπτεμβρίου. Επιπλέον, οι νέες εξουσίες δεν συνοδεύθηκαν και από αντίστοιχη αύξηση των διαθέσιμων πόρων του EFSF, οι οποίοι έμειναν στα 440 δισ. ευρώ, ποσό που επαρκεί μόνο για τη στήριξη της Ισπανίας, αν χρειασθεί, ενώ αφήνει «ακάλυπτη» την Ιταλία σε περίπτωση κινδύνου.

Το χειρότερο όμως είναι ότι οι αποφάσεις για ήπια αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, με «κούρεμα» κατά 21%, ερμηνεύτηκαν από την αγορά ως προανάκρουσμα ανάλογων αποφάσεων και για άλλες χώρες της ευρωζώνης και οδήγησαν σε παροξυσμό φόβων για το μέλλον, που προκάλεσε μαζική φυγή κεφαλαίων από το ευρώ.

Πολιτικό «βραχυκύκλωμα»

Παραδεχόμενος ότι «οι αγορές δεν αντέδρασαν όπως περιμέναμε» στις αποφάσεις της 21ης Ιουλίου, ο Επίτροπος Ρεν προσπάθησε την Παρασκευή να καθησυχάσει τους επενδυτές, προωθώντας τη δημόσια συζήτηση για δύο θέματα που οι αγορές θεωρούν κρίσιμα για το μέλλον του ευρώ: Προανήγγειλε διαπραγμάτευση για αύξηση των πόρων του EFSF, που οι αναλυτές εκτιμούν ότι θα πρέπει τουλάχιστον να υπερδιπλασιασθούν, αλλά και δημοσιοποίηση ειδικής έκθεσης της Κομισιόν για ενδεχόμενη έκδοση ευρωομολόγων.

Νωρίτερα, σε μια δραματική επιστολή του στους ηγέτες της ευρωζώνης, ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο υπογράμμιζε την ανάγκη να αυξηθούν οι πόροι του EFSF, ενώ στο παρασκήνιο «φούντωσε» η φιλολογία για έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στα τέλη Αυγούστου ή μέσα στον Σεπτέμβριο. Φιλολογία την οποία τροφοδότησαν και οι έκτακτες τηλεφωνικές επικοινωνίες Σαρκοζί – Μέρκελ – Θαπατέρο την Παρασκευή. Όμως η ευρωζώνη φαίνεται αδύναμη να προσφέρει στις αγορές μια μορφή εγγύησης όλων των ομολόγων που εκδίδονται σε ευρώ από τις έξι χώρες με τις ισχυρές οικονομίες και τις αξιολογήσεις «τριπλού Α» στα ομόλογά τους («ομάδα των 6», υπό την Γερμανία).

Οι ηγέτες των πλούσιων χωρών του Βορρά θεωρούν ότι καθεμιά από τις προτεινόμενες «τελικές λύσεις» απαιτεί τεράστια μεταφορά πόρων από αυτές προς τις «αδύναμες» χώρες της περιφέρειας, κάτι που είναι αμφίβολο αν θα το ανεχθούν οι ψηφοφόροι.

Είναι χαρακτηριστικό ότι αμέσως μόλις «κυκλοφόρησαν» οι ιδέες της Κομισιόν για αύξηση πόρων του EFSF η Γερμανία έσπευσε να ανακοινώσει ότι είναι άκαιρη τέτοια συζήτηση και πρέπει πρώτα να εφαρμοσθούν οι αποφάσεις της 21ης Ιουλίου, κάτι που μεταθέτει τον χρόνο λήψης νέων αποφάσεων μετά τον Σεπτέμβριο, σε μια χρονική περίοδο όμως που ίσως να είναι ήδη αργά, αν έχει «τιναχθεί στον αέρα» και η ιταλική οικονομία στο μεσοδιάστημα, λόγω της «επίθεσης» των αγορών, που έχει φέρει πλέον τις αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων πάνω και από αυτές των ισπανικών. Για τη δε πρόταση της Κομισιόν για ευρωομόλογα, η γερμανική πλευρά επιμένει ότι δεν μπορεί να συζητήσει τέτοιο θέμα, καθώς αντιβαίνει στη βασική αρχή της ευρωζώνης, σύμφωνα με την οποία κάθε χώρα είναι υπεύθυνη για τα δικά της χρέη.

Ακόμη και η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να ενεργοποιήσει εκ νέου το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της περιφέρειας, ώστε να υποστηριχθούν έναντι των νέων «επιθέσεων», δεν λήφθηκε ομόφωνα την Πέμπτη, αλλά προσέκρουσε στο «όχι» της γερμανικής Bundesbank, που φοβάται ότι η ίδια θα κληθεί να πληρώσει το ένα τρίτο του «λογαριασμού» από τις απώλειες κεφαλαίων που θα έχει η ΕΚΤ από τα «τοξικά χαρτιά» της περιφέρειας.

Το αποτέλεσμα ήταν να προχωρήσει η κεντρική τράπεζα σε κάποιες «άτολμες» αγορές πορτογαλικών και ιρλανδικών ομολόγων, οι οποίες όμως ήταν ανεπαρκείς για να σταματήσουν τις πιέσεις σε Ιταλία και την Ισπανία.

Όταν και η νέα φάση της αναταραχής οδηγήσει σε απειλές επιβίωσης του ευρώ, οι περισσότεροι αναλυτές περιμένουν ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες θα εγκρίνουν τελικά μια αύξηση των πόρων του EFSF, αφήνοντας για αργότερα τη συζήτηση για ευρωομόλογα, που είναι δύσκολο να τα «καταπιεί» η γερμανική πλευρά. Ωστόσο αναλυτές, όπως ο καθηγητής Οικονομικών Γ. Βαρουφάκης, προειδοποιούν ότι καμία αύξηση πόρων του EFSF, όσο μεγάλη κι αν είναι, δεν θα σταματήσει την κρίση του ευρώ. Γιατί αυτός ο μηχανισμός είναι στη βάση του «τοξικός» και οδηγεί σε αδιέξοδο. Το EFSF είναι στην πραγματικότητα μια «δεξαμενή» εγγυήσεων από τις χώρες της ευρωζώνης προς αυτές που έχουν προβλήματα δανεισμού.

Όμως, όσο περισσότερες χώρες αποκλείονται από τις αγορές, τόσο λιγότερες μένουν πίσω για να καλύψουν τον λογαριασμό.

Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε νέο επεισόδιο διάσωσης ο «λογαριασμός» για τις ισχυρότερες χώρες αυξάνει δυσανάλογα και σε κάποια φάση θα ξεπεράσει τα όρια πολιτικής και οικονομικής αντοχής τους, ιδιαίτερα αν χρειασθεί να στηριχθεί μια γιγαντιαία οικονομία, όπως η ιταλική.

Η μόνη λύση για να σωθεί το ευρώ, σύμφωνα με αυτήν τη μερίδα αναλυτών, είναι να καταλυθούν δύο βασικοί κανόνες της νομισματικής ένωσης: να «σβηστεί» ο κανόνας σύμφωνα με τον οποίο κάθε χώρα είναι υπεύθυνη για τα χρέη της και να πάμε σε μια μορφή ευρωομολόγων και να «σβηστεί» ο άλλος κανόνας, που απαγορεύει στην ΕΚΤ κάθε μορφή νομισματικής χρηματοδότησης κρατικών χρεών, ώστε να υπάρχει μια τελική εγγύηση για τους επενδυτές, πως ό,τι κι αν συμβεί η κεντρική τράπεζα θα μπορεί να τυπώσει χρήμα για να εξυπηρετήσει υποχρεώσεις των κρατών, όπως κάνουν οι κεντρικές τράπεζες των άλλων χωρών.