Κινηματογραφικές βραδιές στον ΑΡΔΗΤΤΟ: “Η αιχμάλωτη της ερήμου” (1956) του ΤΖΟΝ ΦΟΡΝΤ
Ένα μνημειώδες έργο της Τέχνης του Κινηματογράφου. Η αιχμάλωτη της ερήμου (1956) ή όπως είναι η απόδοση του πρωτότυπου τίτλου: Οι αναζητητές.
Πρόκειται για ένα γουέστερν, το οποίο ανοίγει τη γραφή του σε προοπτικές που προοιωνίζονταν το νέο κύμα στην εκφραστική της κινηματογραφικής γλώσσας. Απλά, καθαρά, με ενάργεια, χωρίς ίχνος θολερότητα. Ο Φορντ πάντα έτσι το έκανε. Ακόμα και στον κλασικισμό του, όπως στην Ταχυδρομική άμαξα (1939), δημιουργούσε το γνήσιο υπόδειγμα. Και συνέχισε… αναδύοντας από το βάθος των εικόνων του εκείνες τις δυνάμεις που εκλύονται από έναν ιδιάζοντα νεωτερισμό˙ευγενή εκ φύσεως, που διαπνέεται από σεβασμό προς την παράδοση.
Ο κορυφαίος των Ελλήνων κριτικών κι ένας από τους σημαντικότερους παγκοσμίως, ο Γιάννης Μπακογιαννόπουλος, θα γράψει για την Αιχμάλωτη της ερήμου (1956):
Το κορυφαίο γουέστερν του Τζον Φορντ ορίζει και το σημείο της ιδεολογικής και φορμαλιστικής του ωριμότητας. Η δοξολόγηση του μύθου της Δύσης εξισορροπείται από την ωρίμαση της ανθρωπιστικής και κοινωνικής του συνείδησης για την ευθύνη των λευκών ανθρώπων. Η δραματική συγκρότηση γίνεται σύνθετη, οι θετικές και οι καταστροφικές δυνάμεις συγκρούονται δημιουργικά. Η δομή «απελευθερώνεται», οι εικόνες επιβάλλουν μέγεθος, ομορφιά και πρωτοτυπία μέσα, αλλά και πέρα, από την παράδοση. Το φιλμ είναι μια ψυχολογική εποποιία ενσωματώνοντας αποτελεσματικά αντιφατικά στοιχεία. Παράδοξα συνυπάρχουν η παραδοσιακή επικολυρική αθωότητα του γουέστερν με τη φρίκη της πορείας μιας διαστροφικής προσωπικότητας. Η μυθολογία της οικογένειας και της αγάπης των πιονιέρων με το σκοτεινό ανεξέλεγκτο μίσος. Η καλοσύνη και η κακία λευκών και Ινδιάνων διαπλέκονται. Έτσι ο Φορντ γίνεται ο ραψωδός ενός έπους που ορίζει τη μεταβολή της οπτικής και τη μεταμόρφωση των ηρώων ανάμεσα στο ρατσισμό και στην αποδοχή της διαφορετικότητας.
Ο Ίθαν (Τζον Γουέιν) επιστρέφει στην απομονωμένη φάρμα της οικογένειας του αδελφού του. Όμως είναι ο γυρισμός ενός Οδυσσέα σε μια Ιθάκη, όπου δεν μπορεί να ενσωματωθεί. Είναι ένας νικημένος, πικρόχολος ήρωας του εμφυλίου πολέμου, προσκολλημένος σε αξίες που έχουν εκπέσει. Η εναρκτήρια σκηνή είναι αρχετυπική. Μέσα στο εκτυφλωτικό φως της ερήμου φαίνεται να πλησιάζει μια δυσδιάκριτη μαύρη φιγούρα. Είναι άραγε ο χαμένος Ίθαν, ο άλλοτε «αρχηγός»;
Η «εξιδανικευμένη» οικογένεια των αποίκων παίρνει βαθμιαία, ρυθμικά, μνημειακή διάταξη υποδοχής στην είσοδο. Τελετουργία και γιορτινή χαρά, που νοθεύεται από αμφίβολη δυσθυμία. Βαραίνει η κατηφής μορφή του Ίθαν. Από εκεί και πέρα τα δεινά έρχονται σαν χιονοστιβάδα. Δράσεις και αντιδράσεις, καταστροφές και σφαγές, αγεφύρωτες συγκρούσεις. Ο Ίθαν θα είναι φορέας ακραίων συναισθημάτων: πάθος θανάτου, λύσσα εκδίκησης και απέναντι τρυφερότητα θεμελιακή. Για πρώτη φορά ο απόλυτος ήρωας (και ο Τζον Γουέιν) θα είναι τόσο βαθιά αρνητικός, αμαρτωλός και μοναχικός. Και θα τίθεται αντιμέτωπος με τα ίδια του τα πάθη και το ρατσισμό του.
Η πιο κρίσιμη στιγμή για τον Ίθαν: στην επίταση της βίαιης δράσης όταν αντιμετωπίζει τη διπλή παράβαση της ψυχωτικής ιδεολογίας του. Θα σκοτώσει την ανιψιά του, που δεν είναι πια η αμόλυντη λευκή κόρη αλλά έχει «μιανθεί» από τον Ινδιάνο και μεταμορφωθεί εκούσια σε σύζυγό του; Το οιδιπόδειο πολλαπλασιάζει τη μανία του (κορυφαία σκηνή). Παρά την ενστικτώδη συνειδητοποίηση και τη θετική πράξη του, είναι ο απόβλητος. Ενώ η ανθρώπινη κυψέλη συσπειρώνεται, ανασυγκροτείται για τη συνέχεια της ζωής, εκείνος είναι πάλι άχρηστος, δεν έχει θέση (εκπληκτικό φινάλε). Ο πιο πικρός και τραγικός ήρωας του Φορντ στο πιο μεγαλειώδες, πανέμορφο και μαζί τρομερό γουέστερν αυτού του Ομήρου της Δύσης.