Ο Αντρέας της Ελλάδας, ο Αντρέας του λαού…

• «Δεν προσβλέπω, Αντώνη…».

Ήταν η λυπημένη απάντηση του «καπετάνιου». Έβλεπε το τέλος να έρχεται και με τα δικά του λόγια έστελνε το μήνυμα στους δικούς του ανθρώπους;

Μάλλον. Άλλωστε, για όσους τον γνώριζαν η «έξοδος» του Αντρέα είχε αρχίσει από τις 16 Γενάρη, από τη στιγμή που συμφώνησε και υπέγραψε το κείμενο της παραίτησής του από τη θέση του πρωθυπουργού, εκεί στο Ωνάσειο…

Το βράδυ του Σαββάτου 22 Ιουνίου, λίγες ώρες πριν «φύγει», πάλι ο Αντ. Λιβάνης, φεύγοντας από την Εκάλη, όπου είχε συζητήσει μαζί του επί πολύ το μήνυμα που ο Αντρέας θα διάβαζε στο συνέδριο, του είπε:

– Αντρέα μου, αύριο δεν θα πάω στο Πόρτο Ράφτη. Θα μείνω εδώ και θα έρθω και θα δούμε το τελικό κείμενο.

– Ήθελα να σου τη φέρω εγώ, Αντωνάκη, αλλά μου την έφερες εσύ, αφού θα μείνεις εδώ…

Άλλο ένα μήνυμα στον παντοτινό του φίλο ότι «έφευγε». Και με τον δικό του τρόπο τον αποχαιρετούσε. Είχε πλέον πειστεί πως δεν μπορούσε πια να είναι ο πρωταγωνιστής, ο ηγέτης. Και έβλεπε την έξοδό του.

Ο Ανδρέας Αλεξόπουλος, ο πιστός του σύντροφος, φρουρός, ο άνθρωπος τον οποίο ο Αντρέας εμπιστεύονταν και «ακουμπούσε» πάνω του τα τελευταία χρόνια της ζωής του, λέει τα εξής για τις τελευταίες ώρες του στο βιβλίο της Δήμητρας Παπανδρέου «10 χρόνια και 54 μέρες»:

• «Το πρωί εκείνου του Σαββάτου μού ζήτησε τον Καράτση. Του λέω ‘‘ποιον Καράτση, πρόεδρε” και μου απαντάει: ‘‘Τον συνάδελφό σου”. Του λέω ‘‘πρόεδρε, ο Τάκης δεν υπάρχει”. ‘‘Καλά λες”, μου απάντησε. Ύστερα με ρώτησε αν πήγαμε με τον Παναγιωτακόπουλο να δούμε τον χώρο του συνεδρίου. Τον καθησύχασα ότι όλα είναι εντάξει… Μετά το βραδινό φαγητό τον βοηθήσαμε να ξαπλώσει. Ύστερα από λίγο μας φώναξε η νοσηλεύτρια πως κάτι δεν πάει καλά με τον πρόεδρο. Έτρεξα μέσα μαζί με την κυρία Δήμητρα. Με κοίταξε και μου είπε: ‘‘Δεν θα πεθάνω, μη φοβάσαι”… Όμως συνέχεια η κατάστασή του χειροτέρευε. Εγώ με τον κ. Μαΐλη αρχίσαμε να του κάνουμε μαλάξεις, αλλά μάταια, έφευγε. Όταν ήρθε ο κ. Κρεμαστινός με τον κ. Αντωνιάδη, μου είπαν: ‘‘Μην τον ταλαιπωρείς άλλο, τελείωσε…”.

Για μένα ο πρόεδρος ήταν ο πατέρας μου, δεν υπάρχουν λόγια για να τον περιγράψω. Δεν μίλησε ποτέ άσχημα σε κανέναν. Από την πρώτη μέρα που τον γνώρισα αυτό που μου έκανε πάντοτε εντύπωση ήταν η ευγένειά του. Μου έχει μείνει ακόμα η αγωνία που είχε πάντα για να είναι εντάξει και στην ώρα του με τα ραντεβού του και η χαρά που ένιωθε όταν επικοινωνούσε με τον κόσμο…».

Το μήνυμα στο συνέδριο…

Έχει γίνει πολύς λόγος για το μήνυμα που ετοίμαζε για το κρίσιμο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ του Ιουνίου του 1996 ο Ανδρέας, ο οποίος, ας μην ξεχνάμε, παρέμενε πρόεδρος του Κινήματος μέχρι τον θάνατό του.

Και έχει γίνει πολύς λόγος, επειδή σε εκείνο το συνέδριο κρίνονταν πολλά. Ο Κ. Σημίτης, ήδη πρωθυπουργός από τις 18 Γενάρη και παντοδύναμος, ήθελε πάση θυσία να πάρει και το κόμμα στα χέρια του, το οποίο ως τότε δεν ήλεγχε. Απέναντί του υπήρχε ένα ισχυρότατο μπλοκ αποτελούμενο από τους Άκη Τσοχατζόπουλο, Γεράσιμο Αρσένη, τους «προεδρικούς», την πλειοψηφία της Νεολαίας υπό την Τόνια Αντωνίου και αρκετούς βουλευτές, οι οποίοι είχαν περάσει ήδη στην άτυπη «εσωκομματική αντιπολίτευση».

Είχε αποφασιστεί να κατοχυρωθεί για πρώτη φορά και θέση αντιπροέδρου του κόμματος, την οποία διεκδικούσε και ο Άκης. Το παρασκήνιο οργίαζε.

Δινόταν όμως και μάχη πολιτικών θέσεων. Πολλοί μέσα στο ΠΑΣΟΚ έβλεπαν μια στροφή του Κ. Σημίτη και στα εθνικά θέματα και στο λεγόμενο «κοινωνικό πρόσωπο» του ΠΑΣΟΚ. Θεωρούσαν πως ο Σημίτης έσπρωχνε το Κίνημα που ίδρυσε ο Ανδρέας δεξιά σε κοινωνικό επίπεδο και σε απεμπόληση παγίων θέσεων σε επίπεδο εθνικών θεμάτων.

Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα έντασης, κρίσης, ακόμα και σύγκρουσης, το μήνυμα του Ανδρέα αποκτούσε καθοριστική σημασία. Όπως αναφέραμε και παραπάνω, εκείνο το Σάββατο, λίγες ώρες πριν «φύγει», ο Ανδρέας έκανε την τελική του προετοιμασία για το θέμα αυτό με τον Αντώνη Λιβάνη.

Για το μήνυμα αυτό, που, επαναλαμβάνουμε, έχει προκαλέσει τόσες συζητήσεις, η Δήμητρα Παπανδρέου, αφού συνεργάστηκε επί πολύ με τον Αντ. Λιβάνη για το επίμαχο ζήτημα, γράφει στο βιβλίο της:

• Οι Αθανασάκης – Χυτήρης ήρθαν πράγματι κατά τις 9 με το κείμενο που είχαν ετοιμάσει. Θα το έθεταν υπόψη του Ανδρέα και με τις οδηγίες του θα γραφόταν το τελικό, εγκεκριμένο από τον Ανδρέα κείμενο. Εκείνο το βράδυ όμως ο Ανδρέας δεν μίλησε μαζί τους για το κείμενο. Συμφώνησαν να έρθει την επομένη ο Αθανασάκης προκειμένου να συνεργαστούν γι’ αυτό.

• Όταν ο Ανδρέας κατέληξε, ο Αθανασάκης ζήτησε από την Ιωάννα να σβήσει από τη δισκέτα του κομπιούτερ το προσχέδιο του κειμένου που είχε γράψει με τις οδηγίες του. Το χαρτί όπου ήταν γραμμένο το κείμενο το κράτησε ο ίδιος και έχει δηλώσει πως δεν το δίνει στη δημοσιότητα, αφού αυτό δεν είχε πάρει την τελική του μορφή με την έγκριση του Ανδρέα.

• Ο Αντ. Λιβάνης κι εγώ γνωρίζουμε τις τελικές οδηγίες που ο Ανδρέας είχε δώσει. Και οφείλω, σεβόμενη τη θέση του Ν. Αθανασάκη, να καταθέσω τις τελευταίες απόψεις και θέσεις του Ανδρέα για το πολιτικό του παιδί, το ΠΑΣΟΚ, όπως διατυπώθηκαν στον πιο στενό και αγαπημένο του συνεργάτη. Ήταν άλλωστε η τελευταία του πολιτική συζήτηση-παρέμβαση και θεωρώ πως έχει ιστορική αξία η καταγραφή της. Με αυτό και μόνο το κριτήριο καταθέτω τις τελευταίες σκέψεις του Ανδρέα για το ΠΑΣΟΚ.

• Με το μήνυμα θα υπογράμμιζε την ανάγκη για τη συνέχεια και την πολιτική ενότητα του ΠΑΣΟΚ. Θα υπογράμμιζε την ανάγκη να παραμείνει το ΠΑΣΟΚ ενιαίο και μεγάλο, κορμός της δημοκρατικής παράταξης. Θα τόνιζε επίσης ότι ο ίδιος παραμένει στις επάλξεις εγγυητής αυτής της συνέχειας και της πολιτικής ενότητας.

• Θα υπογράμμιζε την ανάγκη να διατηρηθεί η πολιτική και ιδεολογική φυσιογνωμία, καθώς και ο πατριωτικός χαρακτήρας του ΠΑΣΟΚ. Θα επέμενε ιδιαίτερα στην ιστορική αξία που έχει για τη χώρα και το έθνος το να μην αλλοιωθεί ειδικά ο πατριωτικός χαρακτήρας του Κινήματος που ίδρυσε και ούτε στο μέλλον να προκύψει τέτοιος κίνδυνος από ενδεχόμενους λανθασμένους χειρισμούς ή παραλείψεις. Θα έδινε ιδιαίτερη έμφαση στις εξελίξεις στα εθνικά θέματα. ‘‘Προσοχή στα εθνικά”, θα υπογράμμιζε, ‘‘να συνεχίσουμε με τις θέσεις μας”».

Αυτό το τελευταίο αξίζει να επισημανθεί ιδιαίτερα και για έναν επιπλέον λόγο. Λίγες ημέρες πριν ο Ανδρέας είχε ενημερωθεί μέσω του περίφημου «non paper» για το περιεχόμενο της συνάντησης Κλίντον – Σημίτη στον Λευκό Οίκο στις 9 Απρίλη και είχε ανησυχήσει βαθύτατα. Ο ίδιος ο Σημίτης βέβαια δεν είχε μπει στον κόπο να τον ενημερώσει, ως όφειλε. Οπότε το μήνυμα για τα εθνικά ήταν εξαιρετικά σημαντικό. Σημειώνουμε δε πως για το «non paper» αυτό ο Ανδρέας είχε ενημερώσει τους Λιβάνη, Παπούλια, Αρσένη, Χυτήρη…

Μία μεγάλη στιγμή:
Ο χειρισμός της κρίσης του ’87

Είναι δυνατόν να κάνεις έστω και ένα μικρό αφιέρωμα στον μεγάλο ηγέτη χωρίς αναφορά στην ελληνοτουρκική κρίση του 1987 και στον χειρισμό της;

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, εκ των πρωταγωνιστών επίσης εκείνης της περιόδου ως υπουργός Εξωτερικών τότε, σε συζητήσεις που είχαμε το 1997, την περίοδο που συνεργαζόμουν με τη Δήμητρα Παπανδρέου για τη συγγραφή του βιβλίου της, θυμάμαι ότι μου είχε πει σχετικά:

• «Το γεγονός που θα μου μείνει ανεξίτηλο, που με συγκλόνισε και έδειξε όσο λίγα το μεγαλείο του ηγέτη Ανδρέα Παπανδρέου, ήταν οι χειρισμοί του στην ελληνοτουρκική κρίση του 1987. Εκεί κυριολεκτικά παρέδωσε μαθήματα πατριωτισμού, αποφασιστικότητας και διπλωματικών χειρισμών».

Όταν η κρίση βρισκόταν στην κορύφωσή της και τα όρια ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη δυσδιάκριτα, τότε ο Αντρέας επέλεξε να κάνει την κίνηση «ματ» που θα έδειχνε ότι η Ελλάδα δεν ήταν διατεθειμένη να υποχωρήσει και θα έστελνε μηνύματα εκεί όπου έπρεπε να σταλούν…

Στις 11 τη νύχτα κάλεσε στο Καστρί τον Κάρολο Παπούλια. Συζήτησαν εκτενέστατα. Η συζήτησή τους κατέληξε στην ανάγκη μιας κίνησης, ενός ελιγμού που θα άλλαζε υπέρ της Ελλάδας τα δεδομένα, πέραν της πλήρους πολεμικής ετοιμότητας που υπήρχε. Συμφώνησαν να ενεργοποιηθεί το άρθρο του πρωτοκόλλου συνεργασίας της Ελλάδας με τη Βουλγαρία, το οποίο προέβλεπε αλληλεγγύη και στήριξη της μιας πλευράς προς την άλλη σε περίπτωση που απειλούνταν η ασφάλεια και η ακεραιότητά της.

Και οι δύο μάλιστα έκαναν αναφορές στο πόσο μεγάλες αντιδράσεις είχε προκαλέσει αυτή η ελληνοβουλγαρική συμφωνία στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, αφού ήταν η πρώτη με τέτοιο περιεχόμενο μεταξύ μιας χώρας του ΝΑΤΟ και μιας χώρας του Συμφώνου της Βαρσοβίας!

Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο Αντρέας συνέταξε την επιστολή προς τον βούλγαρο Πρόεδρο Ζίβκοφ, με την οποία του ζητούσε την αρωγή και την αλληλεγγύη της Βουλγαρίας, αφού του εξέθετε την κατάσταση και τους κινδύνους για την ειρήνη από την επιθετική πολιτική της Τουρκίας και την αμφισβήτηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Την επομένη ο Κάρολος Παπούλιας έφτανε στη Σόφια. Συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Ζίβκοφ. Του παρέδωσε την επιστολή του Ανδρέα, ενώ τον ενημέρωσε εκτενώς και ο ίδιος.

Η ανταπόκριση που βρήκε ήταν θερμή. Ο Κάρολος Παπούλιας θυμάται τα λόγια του βούλγαρου Προέδρου:

• «Να πεις στον φίλο μου ότι είμαι στο πλευρό του. Να μην ανησυχεί και να μην έχει κανέναν φόβο στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Να μην το σκεφτεί καθόλου και να αποσύρει όσο στρατό θέλει από κει και να τον χρησιμοποιήσει όπου νομίζει για την κρίση. Παράλληλα, εγώ θα στείλω στα βουλγαροτουρκικά σύνορα, επιπλέον του στρατού που βρίσκεται εκεί, και μια μηχανοκίνητη μεραρχία».

Η κίνηση είχε στεφθεί από απόλυτη επιτυχία. Ο Παπούλιας επέστρεψε από τη Σόφια με θεαματικά αποτελέσματα που πραγματικά ανέτρεπαν τους συσχετισμούς και επέτρεπαν στον Αντρέα να προχωρήσει σε άλλες κινήσεις. Ταυτόχρονα είχαν στείλει το μήνυμα ότι η Ελλάδα είναι αποφασισμένη για όλα, δεν πρόκειται να κάνει βήμα πίσω και… δεν μπλοφάρει.

Σε αυτό το πλαίσιο έγινε και η δήλωση για προσωρινή αναστολή της λειτουργίας της αμερικανικής βάσης της Νέας Μάκρης.

Παράλληλα, έγιναν και άλλες κινήσεις. Κλήθηκαν από τον Κάρολο Παπούλια για ενημέρωση οι πρέσβεις των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Εκεί τους τονίστηκε ξεκάθαρα:

• «Η Ελλάδα είναι αποφασισμένη. Δεν διαπραγματευόμαστε δικαιώματά μας. Σκεφτείτε πόσο πρόβλημα θα είναι για σας ένας πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας».

Έγινε αντιληπτό από όλους πως πράγματι η χώρα μας εννοούσε αυτά που έλεγε. Για πρώτη ίσως φορά «συνεστήθη» στην Τουρκία να υποχωρήσει, όπερ και εγένετο. Είχε κερδηθεί μια νίκη πολιτική, διπλωματική, ψυχολογική…

Αυτός ήταν ο Αντρέας. Ηγέτης. Μεγάλος. Αγαπημένος από τον λαό. Και με τις αδυναμίες του.

Αλλά πάντα με την Ελλάδα στην καρδιά του. Όταν «έφυγε», ένας από τους χαρακτηριστικότερους αποχαιρετισμούς ήταν αυτός από έναν «ανώνυμο» άνθρωπο του λαού, ο οποίος έστειλε ένα μπουκαλάκι με θάλασσα του Αιγαίου και λίγα λόγια:

• «Μια χούφτα θάλασσα απ’ το Αιγαίο που αγάπησες ταξίδεψες και υπερασπίστηκες για συντροφιά στο στερνό σου ταξίδι!
ΤΗΝΟΣ Λ.Χ.»


Σχολιάστε εδώ